Stresten neden farklı şekilde etkileniyoruz?

İnsanların yaşamaya başladığı ilk yıllarda, yaşam süresi ortalama 25 yıldı. 1950’lilerde ise ortalama yaşam süresi 50 yıla çıktı. Günümüzde ise bu yaşam süresi ortalama 77-78’e kadar çıkmıştır. Yani çağlar arası bu kadar değişiklikler olurken, insanında kendisinde değişiklikler olur. Çağın en büyük değişiklikleri “sosyal hareketliliktir.” Kişi çok fazla çalışarak, sosyal haraketlilikte içinde bulunduğu koşulları değiştirebilir. Bu sosyal hareketlilikler insanı zora sokar ve rekabet duygusunu doğurur.                                                                                  Strese sebebiyet veren bir başka olgu ise; günümüz koşullarında “makineleşmenin” olmasıdır. Bu da insanın ruh sağlığını derinden etkiler. Çünkü; insan olan değişimler karşısında “uyum” sağlamaya çalışır. Yani, stres uyum sağlama sıkıntısından meydana gelen bir şeydir. Bütün organizmanın dengede bulunması gerekir. Bozulan dengenin tekrardan yerine gelme çabası da stresi meydana getirir. 

Peki günümüzde insanların en çok yaşadığı stres durumları nelerdir?

1)Maddi sorunlar: Geçim sıkıntısı, borca girmek vb. gibi parasal durumlardan kaynaklananlar.

2)Yaşam kaygısı: Geleceğe yönelik kaygılar, geçmiş yaşantının meydana getirdiği bütün kaygılar.

3)Büyükşehirlerde yaşamak: En başta trafik sorunu, toplu taşımadaki problemler, gürültü vb. içinde barındırır.

4)Kontrol dışı yaşanan olaylar: Trafik kazaları, diğer kazalar, hırsızlık vb. gibi kendi kontrolünün dışında yaşanan olgular.

5)İnsan ilişkilerinden kaynaklanan olaylar: Aşk, dostluk, aile problemleri gibi diğer insanlarla olan ilişkiler. 

6)Doğal felaketler.

7)Sağlık problemleri.

8)İşsizlik.

9)Rekabet. vb.                                                                                                                            

 *Bu sıralama rastgele oluşturulmuştur. 

Her insanın stres yaratan bir olayı yaşama biçimi ve algılama düzeyi farklıdır. Stres herkesi farklı şekilde etkiler. 

Peki stresten neden farklı şekilde etkileniyoruz?

Şöyle ki; kişinin zayıf tarafı neresiyse stres orayı etkiler. Çünkü; stres bütün metabolizmayı etkileyen bir olgudur. Çok ani bir olayla karşılaşıldığında vücudun “genel uyum” dediğimiz özelliği devreye girer. 

Peki bizde strese neden olan bu genel uyum nedir?

Vücudumuz yaşadığı olay karşısında “alarm” verir. “Savaş, Kaç ya da Donakal.” Kan basıncının yükseldiği, göz bebeklerinin büyüdüğü, bağırsak hareketlerinin yavaşladığı vb. fizyolojik hareketliliği alt üst eden bu evrede organizma 3 taktikten birisini uygular. Stresör karşısında mücadele etmek için savaştığı ya da kaçtığı bu evrede sarf ettiği enerji“direnç evresini” meydana getirir. Organizma sarf ettiği bu enerji karşısında direnç göstererek direnç göstererek, kaybettiği enerjiyi depolamaya çalışır. İstenilen bu direnç döneminin kısa sürmesidir. Bu direnç döneminin kısa sürmediği durumda, yoğun adrenalin salınımından dolayı “tükenme evresi” meydana gelir. Tükenme evresinde strese karşı oluşturulan uyum çöker. Uyku bozuklukları, sinirlilik, şiddetli konsantrasyon bozukluğu, huzursuzluk, motor koordinasyonu bozukluğu, yorgunluk ve çökkün duygudurum belirtileri ortaya çıkar. 

Stres sonucunda “kısa dönem ve uzun dönem etkileri” meydana gelir. 

Kısa dönem etkileri: fizyolojik açıdan; kalp ritminde artış, kan basıncının artması. Duygusal açıdan; karamsarlık, kızgınlık. Zihinsel açıdan; unutkanlık, dikkati toplayamamaktır. 

Uzun dönem etkileri: kronik hastalıklar, baş ağrısı, hipertansiyon, kalp rahatsızlıkları, kronik anksiyete, depresyon, fobiler, kişilik değişikliği ve ruhsal hastalıklardır. Düşünce ve hafıza kusurları olarak obsesif düşünceler ve uyku bozukluklarıdır. 

Stres dediğimiz olguya sadece olumsuz olarak bakmamak gerekir. Çünkü stresin olumsuz olduğu kadar olumlu yanları da vardır.

Olumlu Stres: Kişiyi yukarıya taşıyan, mutlu eden streslerdir. Hoşlandığın biriyle buluşmak, maça çıkmak, doğum yapacak kadın vb. olumlu strese örnek verilebilir. 

Haftaya da stres ile başa çıkma yöntemlerine değineceğiz. 

Dilay Güngörmüş
Psikolog